Birden fazla kişinin bir araya geldiği andan itibaren kişilerarasında iletişim sözlü ya da sözsüz olsun kaçınılmazdır. Kişilerarası iletişimimizde hayata bakış açılarının farklılaşmasından dolayı çelişkiler de kaçınılmazdır. Bu çelişkiler kişilerarasında olduğu gibi gruplar ya da sınıflar arasında da karşımıza çıkabilir. Psikoloji literatüründe çatışma ve çatışma çözme stratejileri üzerinde farklı kuramlar olmakla beraber bu yazımızda üzerinde duracağımız kavramlar Transaksiyonel analiz tarafından ortaya atılmıştır.
Bu konuda ilk olarak aklımıza şu soru gelmektedir: İletişim, çatışma olmadan sürdürülebilir mi? Birden fazla insanın bir arada olduğu her ortamda çatışma er ya da geç yaşanacaktır. İletişim içerisinde olduğumuz ailemiz, dostlarımız, akrabalarımız, iş arkadaşlarımız ya da trafik, AVM, sokak gibi toplumsal yaşam içinde karşı karşıya geldiğimiz herhangi biriyle bile çatışma yaşayabiliriz. Bizler çatışmanın yaşanıp yaşanmamasını belirleyemeyiz ancak yaşanan çatışmanın sağlıklı bir şekilde nasıl çözümlenebileceğini belirleyebiliriz. Yaşanan çatışmalarda kullandığımız stratejiler mizaci özelliklerimizden etkilenmekle birlikte çok büyük ölçüde doğrudan ya da dolaylı yaşam deneyimlerimizin etkisinde şekillenir yani öğrenilmiştir. Tıpkı bize öğretildiği gibi biz de iletişim içerisinde olduğumuz kişilere bu stratejileri deneyimleyerek öğretmekteyiz.
Peki yaşanan çatışmaların çözümünde temelde hangi stratejiler kullanılmaktadır?
Transaksiyonel Analiz bu sorunun cevabını yandaki tabloda özetlemektedir. Yaşanan çatışmalarda benim ihtiyacım mı yoksa senin (iletişim içindeki kişinin) ihtiyacın mı önemli sorularına verilen cevapların varyasyonu sonucunda 5 farklı strateji karşımıza çıkmakta ve çeşitli hayvanlarla ilişkilendirilmektedir. Bunlar; Baykuş, Tilki, Ayıcık, Köpekbalığı ve Kaplumbağa stratejileridir.
Baykuş Stratejisi: Yüzleşme stratejisi olarak da adlandırılan bu strateji de çatışmanın her iki tarafının da tam tatmini başka bir deyişle kazan – kazan stratejisi söz konusudur. Kendi ihtiyaçlarını önemseyen bir kişinin, kendi ihtiyaçları kadar karşı tarafın ihtiyaçlarını da önemsediği bu strateji, en sağlıklı strateji olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tilki Stratejisi: Uzlaşma stratejisi olarak da adlandırılan bu strateji de çatışmanın her iki tarafının da tam tatmini söz konusu olmadığında her iki tarafında eşit miktarda (yarı yarıya) tatmini söz konusudur. Kendi ihtiyaçları kadar karşı tarafın ihtiyaçlarının da eşit miktarda önemsendiği bu strateji, Baykuş stratejisinden sonra en sağlıklı strateji olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ayıcık Stratejisi: Alttan Alma stratejisi olarak da adlandırılan bu stratejide kişi kendi ihtiyaçlarını önemsemezken, iletişim içerisinde olduğu kişinin ihtiyaçlarını ön plana çıkarmakta ve tatmin etmeye çalışmaktadır. Kaybet – kazan stratejisinde kişi yaşanan çatışmalarda alttan alarak çatışmanın büyümesini engellemeye çalışmaktadır.
Köpekbalığı Stratejisi: Zorlama stratejisi olarak da adlandırılan bu stratejide kişi yalnızca kendi ihtiyaçlarını önemserken, iletişim içerisinde olduğu kişinin ihtiyaçlarını yok saymakta ve tatmin etmeye çalışmamaktadır. Kazan – kaybet stratejisinde kişi, yaşanan çatışmalarda gerekirse güç kullanarak kişisel tatminini elde etmeye çalışmaktadır.
Kaplumbağa Stratejisi: Geri çekilme stratejisi olarak da adlandırılan bu strateji de çatışmanın her iki tarafının da tatminsizliği başka bir deyişle kaybet-kaybet stratejisi söz konusudur. Kendi ihtiyaçlarını yok sayan bu kişi karşı tarafın tatmini ile de ilgilenmemektedir.
Bu stratejileri aynı örnek üzerinde açıklamaya çalışalım;
İki kişinin de kahve istediği bir ortamda 1 adet kahve varsa; baykuş stratejisindeki kişi ikinci bir kahve yaparak iki tarafın da tam tatminine önem verirken, tilki stratejisindeki kişi bir kahveyi eşit şekilde paylaşmayı teklif eder. Ayıcık stratejisindeki kişi canı çok istese dahi kahveyi ‘ben önemli değilim sen iç’ gibi bir açıklamayla karşı tarafa bırakırken, köpekbalığı stratejisindeki kişi karşı tarafın ne kadar çok istediğini umursamadan tamamını kendisi içer. Kaplumbağa stratejisi ise ne kadar isterse istesin bunu belli etmez ve karşı tarafı da tatmin etmek derdine düşmez yani o kahveyi hiç yapmaz.
Kişilerarası iletişimimizde bizim benimsediğimiz stratejiler iletişim içerisinde olduğumuz kişilerin de stratejisini belirleyecektir. Örneğin Baykuş stratejisini yaşamında benimsemiş kişiler hayatlarına çektikleri kişilerin de aynı stratejiyi kullanmasına olanak sağlar. Aynı şekilde eğer bizler Ayıcık stratejisini benimsersek (yani kendi ihtiyaçlarımızı önemsemez, karşı tarafın ihtiyaçlarını tatmin etmeye çalışırsak) hayatımıza bizim ihtiyaçlarımızı önemsemeyen, kendi ihtiyaçlarını tatmin etmeye çalışan Köpekbalıklarını çekmiş oluruz. Eğer etrafımızda çok fazla köpekbalığı varsa, bunları kendimizin yarattığını görmemiz gerekir.
Sağlıkla kalın… Hazırlayan: Mehmet Akif KARAKUŞ
Psikolojik Danışman